SEYFİ ÇELİKKAYA
Yozgat’ta uzun yıllar kaz ve kaz yumurtası üretiminin artırılıp, ekonomiye kazandırılması çalışmalarını yürüten Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Akif Boz, “Sadece Yozgat’ımızda değil Türkiye’deki kaz varlığında son bir yılda bir düşüş gözleniyor, çoğu şehrimizde hızlı bir azalma gözüküyor” dedi.
Türkiye’nin önemli tarım bölgelerinden Yozgat’ta diğer tarım ve hayvancılık sektöründe olduğu gibi kanatlı hayvan varlığında da ciddi bir gerileme yaşanıyor. Yozgat Bozok Üniversitesi ve Şefaatli Kaymakamlığı tarafından, ildeki kanatlılardan kaz yetiştiriciliğinin yeniden cazip hale getirilmesi amacıyla yürüttüğü çalışmalar da sekteye uğradı. Kaz varlığındaki gerilemenin sadece Yozgat’ta değil farklı nedenlere bağlı olarak yurt genelinde yaşandığı kaydedildi.
PROJELERDE İSTENİLEN SONUCA ULAŞILAMADI
Yozgat Valiliği İl Özel İdaresi, Tarım Orman İl Müdürlüğü, Yozgat Bozok Üniversitesi ortaklığı ile 2018 yılında uygulamaya konulan ‘Yozgat damızlık kaz ıslahı’ projesi kapsamında önce 800 çiftçiye ‘kaz yetiştiriciliği’ eğitimi verildi. Yozgat’ın Şefaatli ilçesinde Kaymakamlık tarafından hazırlanan, ‘Şefaatli Kazı ORAN ile yetişiyor’ başlıklı proje ile belgeli üreticilere kaz palazı dağıtıldı. İlçede belirlenen 66 çiftçiye 3 bin 300 kaz palazı dağıtıldı. Yozgat Bozok Üniversitesi tarafından Yerköy ilçesinde kurulan Tarımsal Araştırma Uygulama Merkezi Damızlık Kaz Üretim Tesisinde yetiştirilen kazlar, ‘Yozgat Damızlık Kaz Islahı projesi’ kapsamında halk elinde ıslah edilerek, çoğaltılmasına yönelik başlatılan çalışmaların bir bölümü sekteye uğradı. Ancak, yumurta verimine yönelik çalışmalara devam edildiği bildirildi. Şefaatli Kaymakamlığı tarafından hazırlanan kaz ve kaz yumurtası yetiştiriciliğine yönelik projede atıl kaldı. Özel sektör tarafından başlatılan çalışmalarda sekteye uğradı. Kaz varlığındaki azalma fiyatları da etkileyerek, canla kazın bin ila bin 500 lira arasında satıldığı öğrenildi.
“TÜRKİYE’DEKİ KAZ VARLIĞINDA SON BİR YILDA BİR DÜŞÜŞ GÖZLENİYOR”
Yozgat’ta ve yurdun farklı bölgelerinde uzun yıllardır kaz yetiştiriciliği üzerine araştırmalar yürüten Yozgat Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Yetiştirme ve Islahı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Akif Boz, yem fiyatlarının 2020-2021 yıllarında 2.5 lira seviyesindeyken şimdi 12-13 liraya kadar yükselmiş olmasının da kaz varlığının gerilediğine dikkat çekti. “Sadece Yozgat’ımızda değil Türkiye’deki kaz varlığında son bir yılda bir düşüş gözleniyor, çoğu şehrimizde hızlı bir azalma gözüküyor” diyen Boz, şöyle konuştu:
“Bunun en büyük nedenlerinden birisi; 2019-2020 yılından beri bir pandemi sürecinden geçtik. Bu süreç üretimi de olumsuz bir yönde etkiledi. Bunun sonrasında Türkiye’de yaşanan ekonomik sıkıntılar ve bir deprem felaketi geçirdik. Bu deprem felaketinden sonraki ticari ortamlarda bazı sıkıntılar meydana geldi. Bu da ister istemez kaz yetiştiriciliği gibi katma değeri yüksek bir sektörü olumsuz yönde etkiledi. Özellikle yem fiyatlarındaki artışlar kaz yetiştiriciliği gibi yüksek miktarda yem tüketen hayvanların varlığının maalesef azalmasına neden oldu. Büyük şehirlere ticaretlerin azalması yine bu varlığın azalmasında en önemli etkenler oldu. Tabii buna bir de kaz yetiştiriciliği gibi bir sektöre çok büyük destekler sağlanamadığı için yurt dışından kaçak olarak getirilen genetiklerin, ırkların hastalıkları taşıyarak Türkiye’de önemli bir hastalık sorununa neden olması nedeniyle varlıklarımızda önemli bir azalma görüyoruz.”
“YUMURTA VERİMİNİ ARTIRMAK YÖNÜNDE BİR ÇALIŞMA İÇERİSİNDEYİZ”
Yozgat’ta mevcut kaz varlığının ıslah edilerek, halk elinde çoğaltılıp, her yönüyle hazırlanan projede görev alan Doç. Dr. Boz, projenin son durumunu şöyle özetledi:
“Yozgat’ta kaz ıslah projelerine 2020 yılında valilik, il özel idaresi, tarım dairesi başkanlığı tarafından ortaklaşa bir protokolle başlamıştık. Fakat o çalışmamız bazı sıkıntılar nedeniyle yarıda kesilmişti ama biz yarıda kesmek istemedik, TÜBİTAK ve Tarım Bakanlığı TAGEM protokolüyle beraber çalışmalarımıza devam ediyoruz. Özellikle yumurta verimi yönünde, yumurta verimini artırmak yönünde bir çalışma içerisindeyiz. Şükürler olsun ki 2023 yılı itibariyle biz yerli üretim kazlarımızda kaz başına 41 yumurtaya kadar çıkabildik. Yeni teknolojileri de kullanarak kısa vadede ıslah edilmiş, orta ağır grupta yer alan yumurta verimi 50-55 seviyesinde olan bir genetik geliştirmeye çalışıyoruz.”
“ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ ARTTIRMA YÖNÜNDE BİR ÇALIŞMA YAPMA ZORUNLULUĞUMUZ VAR”
Türkiye’de kaz yetiştiriciliği denildiği zaman Doğu Anadolu illerinin akla gelmesinin çok normal olduğunu vurgulayan Boz, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Kültürel altyapısı, geleneksel üretim ve tüketim altyapısı nedeniyle bu böyle fakat Türkiye’de bunun dışında da illerimiz var. Bunlar başta Yozgat olmak üzere Kütahya, Samsun, Konya, Uşak gibi illerimiz de bu kültürün içerisinde yer alan illerimiz. Geçmişten beri farklı şekillerde tüketimler olmak üzere hem üretiyorlar hem tüketiyorlar hem de eti dışındaki diğer ürünlerinden faydalanabiliyorlar. O yüzden Türkiye’de kaz yetiştiriciliği bir sezonsal durum ile devam etmekte, yani kış döneminde devam etmekte, ticari olarak kazlarımız şehirlerde dolaşmaktadır, canlı veya kesilmiş et olarak. Yozgat’tan Kars iline getirebilmekte, Kars’tan İstanbul’a, Samsun’dan Kars’a, Muş’a, Ardahan’a götürülebilmekte, orada iç tüketimde veya İstanbul gibi, Ankara gibi büyük şehirlere de oradan ticaret yapılabilmektedir. Bizim Doğu Anadolu illerimizin dışında kalan illerimizde genellikle taze tüketim yani bütün kazlarda kesim ve et satışı varken Doğu Anadolu’da genellikle tuzlanmış ve kurutulmuş olarak bir kültür var, bu da ülkemizin bir zenginliği. Bu yüzden iller arasında şu ilimiz daha üstündür, bu ilimiz daha üstündür demektense bütün illerimizdeki üretimi ve tüketimi arttırma yönünde bir çalışma yapma zorunluluğumuz var.
“ÇALIŞMALARA DEVAM ETMEK ZORUNDAYIZ”
Bu aşamada da Yozgat ili 2017-2018 yılından itibaren değişik projelerle çalışmalar gerçekleştirdi. Yine üniversitemiz iş birliğiyle veya ortaklığıyla birçok proje yapmaya çalıştık fakat ne yazık ki sürdürülebilirlikte bir problem yaşıyoruz. Bu problemi özellikle projelerin desteklendiği il, ilçe, kurum ve kuruluşlardaki yöneticiler tarafından sahiplenmesiyle sürdürülebilirliğini sağlayabiliriz. Her üretim desteğe muhtaçtır. Desteklenen projelerin de sürdürülebilir olması için çalışmalara devam etmek zorundayız, katkıyı sunmak zorundayız. Bunu yaparsak uzman ellerle yolumuza devam edersek hiçbir üretim yarıda kalmayacaktır. Artık dünyada da Türkiye’de de coğrafi işaretli ürünler çok önemli bir pozisyona geldi. Biz de Yozgat’ımızda yine coğrafi işaretli üretim veya ürünler ortaya çıkarabilirsek kaz yetiştiriciliğini ve kaz yetiştiriciliğini de sadece et değil etinin dışında tüyünden daha fazla faydalanabilmemiz lazım. Baş ve ayakları yumurtasını sanata dönüştürebilmeliyiz. Bu sanatla ilgili en son verilen projemiz geçmişti onu da sürdürülebilir hale getiremiyoruz. Daha öncesinde müthiş bir projeyle beraber Şefaatli ilçemiz ve kaymakamlığımız bir cezaevini müthiş bir dönüşümle beraber kuluçkahane ve civciv üretim tesisine dönüştürdü ama maalesef şu anda orada da sürdürülebilirliği sağlamış durumda değiliz. Bu projelerin ivedilikle tekrar desteklenip, sürdürülebilir hale gelmesi gerekiyor çünkü bir yerde yapılan bir yapı, bir bina, bir üretim bütün ilin ekonomisine ve sosyal hayatını etkileyecektir. Yavaş yavaş büyüyeceğiz, küçük küçük projelerle projelere gideceğiz. Bunu yapabileceğimizi ve bu bilgi ve birikimin Yozgat’ta olduğunu buradan herkese bildirmek istiyorum.”
