RAHMİ AŞKIN TÜRELİ: “BU SANTRAL BİZİM DEĞİL, BİZİM TOPRAKLARIMIZA GELİP BAŞKA BİR ÜLKENİN YAPTIĞI BİR YATIRIM VAR. BUNUN NASIL BİR AÇIKLAMASI VAR?”

CHP İzmir Milletvekili Rahmi Aşkın Türeli TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda “Bu santral kimin? Bizim mi, yoksa Rusların mı? Orada sizin de iyi bildiğiniz üzere Akkuyu'nun CEO'su ve Yönetim Kurulu Başkanı olan Anastasia Zoteeva demiş ki: ‘Biz başka bir devletin topraklarında bu santrali kendimizi için inşa ediyoruz. Bu nükleer santral Rusya'ya aittir ve bu başka bir ülkenin topraklarında bulunan kendi santralimizdir.’ Sonra onun üzerine, kısa bir süre sonra siz bir açıklama yapmışsınız ve demişsiniz ki: ‘Akkuyu Nükleer AŞ Türkiye Cumhuriyeti'nin vergi mevzuatına, hukuk kurallarına göre çalışan bir şirket, bir Türk şirketi.’ E, tabii ki Türk şirketi olacak. Bugün yurt dışında, Almanya'da, Hollanda'da açtığımız şirketlerin çoğu aynı zamanda Alman şirketi, Hollanda şirketi; doğal olarak o ülkenin mevzuatına tabii oluyor. Bu aslında buradaki iddiaya verilen bir cevap değil Sayın Bakan yani anlaşılıyor ki bu bizim değil. Orada başka birtakım şeyler de var, limanla ilgili orada gene bir Akkuyu Nükleer Anonim Şirketinin Üretim ve İnşaat Organizasyon Direktörünün de açıklamaları var. Yani bir Rus yatırımı var ortada ve bu santral bizim değil, bizim topraklarımıza gelip başka bir ülkenin yaptığı bir yatırım var. Bunun nasıl bir açıklaması var?” dedi.

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2022 Yılı Kesin Hesabı ve 2024 Yılı Bütçe Teklifi görüşülüyor. Görüşmelerde konuşan CHP İzmir Milletvekili Rahmi Aşkın Türeli, şunları söyledi:

“Ben önce bir enerji sektörünün ekonomi içindeki yeri açısından birkaç rakama bakayım dedim, böyle ilginç sonuçlar çıktı; biri şu: Kamu enerji yatırımlarının toplam kamu yatırımları -yani 10'lu sektör ayrımı vardır, o 10'lu sektör ayrımı içinde- içindeki payı 2002 yılında yüzde 20,8'miş, 2022 yılında yüzde 7,8'e düşmüş. Gene, kamu enerji yatırımlarının millî gelir içindeki payı da yüzde 1'miş, binde 3'e düşmüş yani kamunun enerji yatırımı alanından çekildiğini görüyoruz. Normalde ne beklenir? Özel sektörün bu alanı tamamlaması beklenir. Toplam enerji yatırımları açısından da bakayım dedim, toplam enerji yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki payı 2002'de yüzde 7,7'miş, 2022'de yüzde 2,4'e düşmüş; gene millî gelir içindeki payı da yüzde 1,5'tan binde 7'ye düşmüş yani aslında baktığımız zaman yatırımlarda bir azalış gözüküyor. Yani bunun nasıl bir açıklaması var? Yani sonuç itibarıyla -aslında birazdan söyleyeceklerimle de bağlantılayacağım konuyu- bu ilginçtir, daha önceki planlara baktım Onuncu Plan, On Birinci Plan; oralarda da mesela tabii gelecek projeksiyonlar var, o projeksiyonlara göre enerji üretiyoruz yani sonuçta ekonominin ne kadar, yüzde kaç büyüyeceğini öngörüyoruz, değil mi, projeksiyonlar yapıyoruz? Aynı şekilde bunun bir enerji bağımlılığı, ‘Ne kadarlık bir enerji kullanır?’ üzerinden de talep projeksiyonu yapıyoruz. Fakat çok ilginçtir, Onuncu Plan'da, Onuncu Plan'ın son yılı olan 2018'de birincil enerji talebi bin ton petrol eş değeri cinsinden 154 bin olarak planlanmış ama gerçekleşme 147.955 olmuş. On Birinci Plan'da 2023 için 174 bin olarak öngörüyormuş; 2023 şimdi belli oldu, gerçekleşme tahmini 163 bin. Elektrik enerjisi talebi teravat saat olarak 341 binmiş 2018'de Onuncu Plan'da, hedeflenen 303 bin olmuş. On Birinci Plan'da 376 bin planlanıyormuş, 325 bin olmuş. Kişi başına elektrik enerjisi tüketimi kilovat saat olarak kişi başına 4.241 olarak planlanıyormuş, 3.698 olmuş; On Birinci Plan'da 4.324'müş, 3.780 olmuş. Yani aslında ilginç olan şu: Hiçbir talep projeksiyonu tutmamış yani bu şimdi nedir? Bu üretim ile talep arasındaki ilişki nasıl tanımlanıyor? Bu konuda ayrıntılı bilgi almak isterim sizden yani bir enerji fazlası mı var, fazla enerji mi ürettik? Yani enerji sektörünü çok mu fazla bir anlamda destekledik yani özel sektöre açtık ya da özelleştirdik?

“YENİ ÖZELLEŞTİRMELER YAPILACAĞI SÖYLENİYORDU. GENE ELEKTRİK ÜRETİM VE ELEKTRİK İLETİYMLE İLGİLİ ÖZELLEŞTİRMELER YAPILACAĞINI SÖYLENDİ. BUNLAR NELER? HANGİLERİNİ ÖZELLEŞTIRECEKSINIZ?”

Bu tabii sadece üretim değil, bunun bir de iletimi var, dağıtım açısından baktığınız zaman bu bütün ciddi bir sektör. Bunun bir kısmını KÖİ modeliyle, kamu-özel iş birliği modeliyle yapmışız. Türkiye'nin şu ana kadar kamu-özel iş birliği modeliyle yaptırdığı toplam yatırımlar 270 adet; bunun 102 adedi enerji alanında yapılmış, yap-işlet, bir kısmı da işletme hakkı devri. Enerji yatırımlarının tutarı 21,7 milyar dolar, toplamın yüzde 22'sini oluşturuyor ve ilginçtir, özelleştirme açısından baktığımızda -bunun tabii bir kısmı özelleştirmeye giriyor, bir kısmı girmeyebilir model içinde- Türkiye'nin AKP dönemlerinde yaptığı özelleştirme 63 milyar 383 milyon dolar, toplam 70 milyar ama bunun yaklaşık işte bu 63 milyar doları AKP dönemlerinde yapılmış. Elektrik dağıtımın özelleştirmesi kısmı 12 milyar 745 milyon dolar yani yaklaşık yüzde 20'si gene özelleştirmede. Ve çok ilginçtir, geçtiğimiz günlerde bütçe görüşmelerine başlarken Maliye Bakanı Mehmet Şimşek geldiği zaman, 2024 yılında, programda da yer alan bir kısım -OVP'de ve programda da vardı- yeni özelleştirmeler yapılacağı söyleniyordu. Orda da söylerken gene elektrik üretim ve elektrik iletimle ilgili özelleştirmeler yapılacağını söyledi. Bunlar neler? Hangilerini özelleştireceksiniz? Bir kısım soruları da aslında içinde belirtiyorum. 

“SEKTÖRDE DIŞA BAĞIMLILIK ORANI NEDİR?”

Dışa bağımlılık devam ediyor enerjide yani aslında ilginç bir biçimde açılmış sektör, farklı özel sektöre de açılmış ve her kalkınma planında hep işte ‘Enerjide dışa bağımlılık azalacak’ derken dışa bağımlılık azalmıyor, hatta aksine artıyor. Bakın, tüketilen enerjinin yaklaşık yüzde 70'i ithal kaynaklarla karşılanıyor, fosil yakıtların toplam içindeki payı yüzde 85'ler seviyesinde yani aslında enerji alanındaki dışa bağımlılık devam ediyor. Son dönem yenilenebilir enerji kaynaklarına doğru bir atılım var hem rüzgârda hem de güneşte ama orada şunu... Yani sonuç itibarıyla yenilenebilir enerjiyi o santralle üretiyorsunuz ama onu üretirken onun makine teçhizatını, alet edevatını dışarıdan alıyorsunuz, çoğunu ithal ediyorsunuz ve bu anlamda da Türkiye'nin özellikle bunların makine teçhizatı açısından da ciddi anlamda dışa bağımlı olduğunu biliyoruz. Bu alana ilişkin herhangi bir çalışmanız var mıdır? Sonuçta aldınız, rüzgâr santrali kurdunuz, üretiyorsunuz, dediniz ki: ‘Güzel, temiz enerji’ ama sonuç, onu yapabilmek için eğer ithalat yapıyorsanız ciddi problem var. Türkiye ekonomisinin en büyük problemlerinden birisi de bu zaten, biz çoğu zaman üretimle, ihracatla övünüyoruz ama o üretimi ve ihracatı yapmak için dışarıdan aldığımız bazen üretimde ham maddenin ya da ara girdilerin, ara malların büyük bir kısmını dışarıdan ithal ediyoruz, Türkiye ortalamasının yüzde 75'leri seviyesinde ve birçok sektörde daha da yukarıya çıkıyor. Bu anlamda sektörde dışa bağımlılık oranı nedir? Bu konuyu paylaşırsanız memnun olurum. 

“BU SANTRAL BİZİM DEĞİL, BİZİM TOPRAKLARIMIZA GELİP BAŞKA BİR ÜLKENİN YAPTIĞI BİR YATIRIM VAR. BUNUN NASIL BİR AÇIKLAMASI VAR?”

Tabii, bu Akkuyu Nükleer Santrali olayı aslında hepimizi, Türkiye'yi, kamuoyunu en çok meşgul eden konulardan biri. Burada da tabii, işin bir tarafı zaten nükleer enerjinin aslında... Bir taraftan ‘temiz enerji’ deniliyor ama çok yüksek bir tehlike, işte, Çernobil'de de yaşananlar aslında bunu gösteriyor; çok özel olarak dikkat edilmesi gereken bir sektör ve bu açıdan da baktığımızda, aslında Türkiye'de, özellikle nükleer santralin olduğu bölgelerde yaşayan insanların çok şiddetli bir biçimde nükleer santral yapımına karşı olduğunu görüyoruz. 

Tabii, işin bir boyutu, başka bir boyutu da aslında son dönem gündeme geldi -işte, bu ekim ayı içinde- bu santral kimin? Bizim mi, yoksa Rusların mı? Orada sizin de iyi bildiğiniz üzere Akkuyu'nun CEO'su ve Yönetim Kurulu Başkanı olan Anastasia Zoteeva demiş ki: ‘Biz başka bir devletin topraklarında bu santrali kendimizi için inşa ediyoruz. Bu nükleer santral Rusya'ya aittir ve bu başka bir ülkenin topraklarında bulunan kendi santralimizdir.’ Sonra onun üzerine, kısa bir süre sonra siz bir açıklama yapmışsınız ve demişsiniz ki: ‘Akkuyu Nükleer AŞ Türkiye Cumhuriyeti'nin vergi mevzuatına, hukuk kurallarına göre çalışan bir şirket, bir Türk şirketi.’ E, tabii ki Türk şirketi olacak. Bugün yurt dışında, Almanya'da, Hollanda'da açtığımız şirketlerin çoğu aynı zamanda Alman şirketi, Hollanda şirketi; doğal olarak o ülkenin mevzuatına tabii oluyor. Bu aslında buradaki iddiaya verilen bir cevap değil Sayın Bakan yani anlaşılıyor ki bu bizim değil. Orada başka birtakım şeyler de var, limanla ilgili orada gene bir Akkuyu Nükleer Anonim Şirketinin Üretim ve İnşaat Organizasyon Direktörünün de açıklamaları var. Yani bir Rus yatırımı var ortada ve bu santral bizim değil, bizim topraklarımıza gelip başka bir ülkenin yaptığı bir yatırım var. Bunun nasıl bir açıklaması var? Yani aslında baktığımız zaman son derece verici bir durum var ortada.

Lütfen, kamuoyundaki bu konudaki kuşkuları da -yani böyle bir Türk şirketi gibi değil, tabii ki öyle ama bunları- ortadan kaldıracak bir yaklaşıma ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.”